zaterdag 1 november 2014

‘Schoonheid doet mensen zoveel goed’


Het gaat goed met Harriet Krijgh. De Nederlandse celliste nam deze zomer haar vierde Capriccio-cd op en kreeg weer een paar prestigieuze prijzen uitgereikt. Toch slaagt ze erin zichzelf te blijven en haar prioriteit in het oog te houden: de muziek, en wat die met mensen doet.




Tekst: Margaretha Coornstra


Amper een jaar geleden interviewde ik haar voor Luister vanwege haar derde cd; ditmaal is haar vierde cd ‘Elegy’ de aanleiding. En bespeelde Harriet Krijgh vorig jaar in de Cellosonates van Brahms nog de zogenaamde Magg-Stradivarius uit 1698, sinds november 2013 is een even bijzondere Paolo Maggini uit 1620 haar steun en toeverlaat. “Ik kreeg ’m in bruikleen van een Nederlandse privéstichting en ik ben er heel blij mee,” vertelt ze dankbaar. “De nieuwe cd, ‘Elegy’ is ook hiermee opgenomen.”
‘Elegy’ bevat een bloemlezing van romantische, programmatische werken voor cello en orkest, zoals ‘Kol Nidrej’ van Max Bruch, ‘Silent Woods’ van Antonín Dvořák en natuurlijk het titelnummer: Gabriel Fauré’s ‘Élégie’ opus 24. Voor de orkestpartij tekent de Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz onder leiding van de Spaanse, maar in Amsterdam woonachtige dirigent Gustavo Gimeno, die in februari 2014 glorieus debuteerde met ‘ons’ Concertgebouworkest.

Op het curriculum vitae van Harriet Krijgh stapelen de wapenfeiten zich snel op. Zo gaat ze in de herfst van 2015 op tournee met de Academy of St. Martin in the Fields en dirigent Sir Neville Marriner. Maar deze herfst komt ze naar haar geboorteland. Voor de Amsterdamse Cello Biënnale, voor drie recitals en vier concerten met Het Gelders Orkest, waarbij ze soleert in het Eerste Celloconcert van Sjostakovitsj.
Wenen is namelijk haar vaste uitvalsbasis, sinds de 13-jarige Harriet de kans kreeg om te studeren bij Lilia Schulz-Bayrova, aan de Privatuniversität van het Konservatorium Wien. Het was de geestverwantschap met deze fenomenale Bulgaarse celliste die haar stimuleerde en inspireerde om het allerbeste uit zichzelf te halen. Inmiddels is ze 23. En vooral de laatste jaren neemt haar carrière een hoge vlucht. Zowel qua spel als uitstraling wordt de rossige, naturel ogende Harriet Krijgh nogal eens vergeleken met cello-legende Jacqueline du Pré.

Krijgh: “Ja, het gaat heel goed en daar ben ik blij mee. Dit is zo’n periode waarin alles op z’n plaats lijkt te vallen. Ik voel me op dit moment echt ‘gereed’ voor de grote dingen in mijn loopbaan. Ik ben tamelijk gedisciplineerd en heb veel geleerd in de afgelopen jaren. Er zijn wel momenten geweest dat ik ongeduldig was, doordat ik hoopte dat de kansen die ik nú pas krijg, al veel eerder zouden komen… Maar tegenwoordig merk ik dat alle dingen precies op de juiste tijd gebeuren; dat ik er nu werkelijk aan toe ben. En ik ben heel gretig om dat pad naar boven verder te beklimmen!”

Twee prachtige prijzen vielen haar ten deel. Ze werd in mei de ‘Rising Star’ van de European Concert Hall Organisation (ECHO ) en ontving in juli de ‘WEMAG Solistenpreis der Festspiele Mecklenburg-Vorpommern’. De ECHO-prijs levert haar een tournee op met haar duopartner, pianiste Magda Amara, langs grote zalen van Europa zoals Barcelona en Stockholm. Ze is dolblij met dit praktische aanbod. “Natuurlijk is elke prijs altijd een grote eer. Maar deze prijs is eigenlijk van één de mooiste die je kunt krijgen, want je kunt meteen aan de slag, je krijgt de concerten erbij. Al is de ‘WEMAG Solistenpreis’ ook heel mooi, want daarvoor word je elk jaar teruggevraagd. En er hangt daar zo’n fijne sfeer, met allemaal aardige collega’s.”

De complimenten en eerbewijzen stijgen haar nochtans niet naar het hoofd. Tussen de vele bedrijven door pakt ze nog momenten voor verstilling en bezinning. “Laatst waren we op tournee in Leipzig en daar wou ik heel graag die kerk van Bach zien, de Thomaskirche, waar ook zijn graf is. Ik kwam er op een zondagmorgen heel vroeg, dus ik was bang dat het gebouw gesloten zou zijn voor bezoekers. Maar ik had geluk, want er was net iemand aan het studeren op het orgel. Het was heel bijzonder om daar te zijn en die muziek te horen… Sowieso ben ik een fan van Bach, maar als je dan op die plek bent waar hij geleefd en gewerkt heeft, en je ziet zijn graf – ja, dat zijn van indrukwekkende momenten die ik koester.”

Haar website ‘World of Harriet’ draagt als motto een citaat van Pablo Casals: “We moeten voor ogen houden dat we één van de bladeren aan de boom der mensheid zijn. Zonder de anderen, zonder die boom, kunnen wij niet leven.” Waarom is juist deze uitspraak zo belangrijk voor haar?
“Een leuke vraag. Weet je, wij allemaal zijn elk maar zó’n klein deeltje van de hele wereld, en ik vind het zo mooi hoe je met juist heel kleine, fijne dingen zoveel groots kunt bereiken. Dat je met muzikale nuances zoveel goede emoties kun losmaken bij mensen… Ik zie dat ook bij mijn eigen festival (‘Harriet & Friends’, op de Oostenrijkse Burg Feistritz, MC). Daar komen ook mensen die maar heel weinig ervaring hebben met muziek. En toch kun je via die muziek bereiken dat ze zich openstellen.”

Tekenend voor Harriet Krijgh is haar aandacht voor mensen die buiten de boot dreigen te vallen. Regelmatig werkt ze mee aan benefietconcerten en zoekt naar mogelijkheden om muziekevents organiseren ten behoeve van mensen die niet, of alleen zelden en dan nog met grote moeite, in de concertzaal terechtkunnen. “Die doelgroep ligt mij heel na aan het hart! Ik hoop nog veel projecten te doen voor degenen die door gezondheidsproblemen, fysiek of geestelijk, niet zomaar even naar een concert kunnen gaan. Op die manier kun je als musicus ook een beetje helpen…”
Ze is er heilig van overtuigd dat muziek een krachtige rol kan spelen bij het welbevinden van ieder mens. Ook binnen het kader van therapievormen zijn de mogelijkheden van muziek misschien nog te weinig benut en uitgewerkt, overweegt ze: “Als iemand de kans krijgt om iets héél moois te horen, om de schoonheid ervan in alle nuances waar te nemen – dat doet zoveel goed…!”

Ze herinnert zich een indrukwekkend voorbeeld van een groots project, waarin de muziek een onmiskenbaar heilzame en emancipatoire invloed had op de deelnemers en publiek. “Op 14 juni speelde ik in Gmunden, in de buurt van Salzburg, bij een benefietgala voor mensen met het syndroom van Down. Na de pauze was er een fantastische voorstelling van professionele dansers, die samen optraden met Down-kinderen. Dat was zo prachtig om te zien: hoe deze kinderen, die normaal gesproken weinig controle over hun lichaam hebben, in die choreografie volkomen tot hun recht kwamen. Ze straalden ook helemaal en waren zó gelukkig! Kijk, dan besef ik weer hoe belangrijk muziek voor mensen is, en hoe blij ik ben dat ik doe wat ik doe.”


Harriet Krijgh: ‘Elegy’.
Met Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz  o.l.v. Gustavo Gimeno. Capriccio, september 2014. Zie ook www.harrietkrijgh.com

© Margaretha Coornstra i.o.v. Luister, september 2014

Isabelle van Keulen en de vioolsonates van Beethoven

"Zijn levensweg raakt mij diep"

Isabelle van Keulen - Foto Marco Borggreve
Wie in dit seizoen de campagne-cd van Aangenaam Klassiek aanschaft, krijgt een cadeautje. Een bonus-cd met Mendelssohn’s Concert in d voor viool, piano en strijkorkest. Solisten: Ronald Brautigam en Isabelle van Keulen. De violiste is dit jaar namelijk ambassadrice van Aangenaam Klassiek.

Tekst: Margaretha Coornstra


De herfst staat weer voor de deur, en daarmee de najaarscampagne van Aangenaam Klassiek die op 25 september van start gaat. Isabelle van Keulen ervaart haar ambassadeurschap als een passende uiting van de filosofie dat (het genieten van) klassieke muziek allerminst is voorbehouden aan een select gezelschap. “Niet dat ik nou zo’n missionaire drang heb dat ik de straat opga. Maar als ik kan meehelpen om een grotere groep met vertrouwd te maken met klassiek repertoire, en dan in de vorm van een product waar ik artistiek achter kan staan: graag!”
Om dezelfde reden neemt ze opnieuw met plezier zitting in de jury van het Avro-programma ‘Maestro’, dat eind oktober weer van start gaat. Ook daar snijdt het mes van twee kanten: diverse BN’ers krijgen een stoomcursus orkestdirectie, en thuis voor de buis verdiept het publiek zich kijkenderwijs in enkele toppers uit het klassieke orkestrepertoire.


Een van de ‘top-items’ in deze najaarscampagne van Aangenaam Klassiek is het album met alle tien vioolsonates van Beethoven, de favoriete componist van Isabelle van Keulen. Opmerkelijk is dat ze hierop niet samenspeelt met Ronald Brautigam – wiens liefde voor het 18de en vroege 19de eeuwse fortepiano wijd en zijd bekend is − maar met de jonge Hannes Minnaar. En nee, dat is beslist niet omdat zij en Brautigam ‘uit elkaar’ zouden zijn. Het heeft een zuiver praktische reden.
Van Keulen: “Volgend jaar werken Ronald en ik vijfentwintig jaar samen. Dus ja, natuurlijk hebben we met z’n tweeën die Beethovensonates uit den treure bestudeerd en over opnamen gesproken. Waarbij Ronald zei: ‘Dat zou dan eigenlijk wel authentiek moeten…’ Nou, in dat geval heb je sowieso drie vleugels nodig voor drie verschillende periodes. Maar dan kom je ook uit bij een lagere stemming. En om nu op darmsnaren die sonates te gaan opnemen - dat ging voor mij net een stap te ver. Dat kun je als violist pas doen wanneer authentieke uitvoeringspraktijk echt helemaal jouw ding is. En voor mijzelf zag ik daar toch niet de meerwaarde van in. Ik denk dat ik de componist evenveel recht kan doen op een eigentijdse viool.”
Wat niets afdoet aan het diepe respect dat ze koestert voor historische uitvoeringspraktijk, bezweert ze: “Heus, ik erken ten volle het bestaansrecht van beide opvattingen! Maar ik kies persoonlijk liever voor de gangbare stemming. Als violist kun je namelijk met alleen een authentieke stok ook een heel eind komen.”
Het was Anne de Jong van Challenge Classics die opperde dat Hannes Minnaar wellicht een geschikte partner zou zijn voor de Beethoven-opnamen. “Nou, dat was even aan elkaar snuffelen, maar het klikte eigenlijk vrij snel.” Lachend: “En Ronald vindt het ook wel prima zo, want nu kan hij intussen lekker zijn eigen gang gaan met historische uitvoeringen…!”

'Sonata per il Pianoforte ed un Violino obligato’ stond er boven de allereerste versie van de Beethovens Vioolsonate in A nr. 9: Sonate voor piano met een ‘obligate’ (lees: begeleidende) vioolpartij. In principe kreeg de piano de hoofdrol, opgeluisterd met vioolspel. Aanvankelijk had Beethoven de sonate opgedragen aan de Pools/West-Indische vioolvirtuoos George Bridgetower, die de première deed. Van Keulen: “Bridgetower, of ‘Pritschdauer’ zoals Beethoven hem noemde, deed dat zelfs nog met extra ornamenten, zeer tot Beethovens goedkeuring!”
Echter, na een fikse ruzie tussen beide heren achteraf (Bridgetower zou zich nogal spottend hebben uitgelaten over een goede vriendin van Beethoven) veranderde Beethoven alsnog de opdracht. Hierin maakte hij de destijds beroemde violist Rodolphe Kreutzer onsterfelijk, al beschouwde Kreutzer de sonate als ‘technisch onspeelbaar’ en heeft hij het werk nooit uitgevoerd.
De term ‘onspeelbaar’ laat al iets doorschemeren van de rol die Beethoven de viool toebedacht: de Kreutzersonate werd een emancipatoire mijlpaal, met gelijkwaardige partijen voor beide instrumenten. “De Kreutzersonate is de allereerste grote, belangrijke vioolsonate,” aldus Isabelle van Keulen. “En inderdaad razend moeilijk, ook voor de viool; zowel technisch als wat de lange adem betreft.”

Vanwaar jouw affiniteit met juist Beethoven?
“Tja, sowieso is hij een figuur die erg tot de verbeelding spreekt, met zijn heftigheid en zijn baanbrekende muziek. Meer dan bij andere componisten heb ik me altijd heel erg in zijn leven verdiept. En ik word steeds weer geraakt door die hele weg die hij gegaan is… Eerst met zijn vader, een alcoholist die hem als kind zo ongeveer achter de piano slóeg. Dan zijn reis naar Wenen, waar hij vrijwel meteen weer moest terugkeren, omdat zijn moeder stierf en hij thuis in Bonn op z’n zeventiende als oudste zoon voor het hele gezin moest zorgen. Toen opnieuw naar Wenen, waar hij als student geen bijster goede verstandhouding had met zijn leermeester Haydn, die hij gelukkig later toch wel erg is gaan waarderen. Tja, hij móest anders zijn, hij kón niet anders dan zijn eigen muziek schrijven. En dan ook nog die doofheid erbij, die hem bijna suïcidaal maakte…”

In hedendaagse termen zou je hem een getraumatiseerde man noemen.
“Pfff, nou en óf! En daardoor een heel moeilijke en soms ook echt nare man, helaas. Maar hij kon gewoon niet anders dan zichzelf blijven. En daarbij was hij nu ook weer geen onmenselijk boeman. Oké, hij kon heel bot uitvallen tegen zijn beste vrienden, maar schreef dan later weer een berouwvolle brief om uit te leggen dat hij het niet zo bedoeld had. Hij was nu eenmaal onvoorspelbaar, onstuimig, weerbarstig − ik zit nu zijn muziek te beschrijven, merk ik… Zomaar beginnen met een septiemakkoord, onverwacht omschakelen naar een andere toonsoort, en dan die tegendraadse accenten… Ik denk dat de componisten vaak schrijven zoals ze in wezen zijn. Beethoven heeft zich ook nooit onderworpen aan een of ander hof, daar was hij te eigenzinnig voor. En ik vind dat eigenlijk heel goed: dat iemand geen concessies doet om toch maar bij anderen in de smaak te vallen.”


Naast een drukke concertpraktijk doceer je ook de hoofdvakken Viool, Altviool en Kamermuziek aan de Musikhochschule in Luzern. Wat wil je de studenten meegeven?
“Ik wil dat ze zelfstandig en flexibel zijn na afloop van hun studie. Meestal krijg ik meestal studenten die al in hun masterfase zitten. Maar ik merk dat ook zij bij binnenkomst nog erg hulpeloos kunnen zijn: ‘Wat moet ik hier met de vingerzetting…?’ of ‘Kan ik daar wel beginnen met een opstreek?’ Mijn streven is dat ze muzikaal-technisch hun eigen keuzes maken en daarin hun verantwoordelijkheden nemen. En ja, ik hamer er vooral op – en dat is waarschijnlijk een overblijfsel uit mijn eigen lessen vroeger, bij Davina van Wely − dat ze hun dagelijks hun techniek bijhouden, dus gewoon simpel hun toonladders en dubbelgrepen blijven oefenen. Want ik vind vals spelen echt verschrikkelijk!”


En toch, concludeert ze hardop verder denkend, waar dit allemaal ten diepste om gaat is zelfvertrouwen; het vertrouwen in je eigen visie en je eigen kunnen. “Maar dat krijg je alleen als alles wat je doet goed onderbouwd is. Voor alle keuzes moet je rationeel-muzikale beweegredenen hebben. Muziek is al zo ongrijpbaar, zo vluchtig; je staat op het podium te spelen, mensen raken ontroerd, maar na afloop is het weg. Wij musici verkopen eigenlijk emoties. Juist daarom moet je precies weten wat je doet en met welk doel.”


Ludwig van Beethoven: Violin Sonatas 1-10. Isabelle van Keulen (viool) & Hannes Minnaar (piano). Challenge Classics | 060891726502 Zie ook www.isabellevankeulen.com