dinsdag 1 november 2011

‘Elk bedrijf heeft een paar autisten nodig’

Bijna dagelijks hoor je iemand achteloos het woord ‘autist’ uitspreken. Vaak als scheldwoord voor eenzelvige types, soms als
aanduiding voor zwakbegaafde personen
met stereotiepe gedragingen.
Toch beschikken talloze ‘autisten’ over een (boven-)gemiddelde intelligentie. Een paar kleine aanpassingen op de werkvloer, en ze functioneren even goed als niet-autisten - of zelfs nog beter.

door Margaretha Coornstra

Vrijwel iedereen herinnert zich Dustin Hoffman als de sociaal onaangepaste, maar wiskundig hoogbegaafde stakker uit Rain Man (1988). Briljant gespeeld, maar volkomen onrealistisch. In dit personage zijn namelijk alle denkbare autistische eigenschappen bijeengepropt en sterk uitvergroot. Zo groeide Rain Man uit tot een superautist die niet bestaat. Helaas vormt deze film nog steeds hét referentiekader van elke leek op autisme-gebied.

“Die Rain Man-beeldvorming is funest,” zegt Jaap Brand (46). “Ten eerste zien werkgevers je al gauw - begrijpelijk overigens - als een bedrijfsrisico. Ten tweede: zo’n cliché stigmatiseert, het ondermijnt je zelfvertrouwen.”
Brand spreekt uit ervaring: als hoogbegaafd autist heeft hij in zijn carrière de nodige hindernissen genomen. Hetzelfde geldt voor Carlo Post (52).
De twee ontmoetten elkaar in 2006 via een internetforum. Beiden zijn bètawetenschapper, hebben een ‘autismespectrumstoornis’ (ASS) en functioneren tegenwoordig uitstekend binnen het bedrijfsleven.
Beiden werkten ook mee aan Autipower! Succesvol leven en werken met een vorm van autisme, een bundel interviews door Herman Jansen en Betty Rombout, die op 4 oktober verscheen bij Uitgeverij Pepijn. Autipower! blijkt een even leerzaam als onderhoudend boek; je leest het als een roman, terwijl het toch een helder inzicht geeft in problemen én onvermoede voordelen van autisme.

Carlo Post was allang getrouwd en vader van twee opgroeiende kinderen, toen hij als 46-jarige zijn diagnose kreeg: syndroom van Asperger, een ASS. Eindelijk begreep hij waardoor alle sollicitaties hem zoveel moeite hadden gekost. En waarom hij, nadat hij tenslotte een leuke baan en dito baas had gevonden, onder de nieuwe directie ontslag kreeg op vage ‘bedrijfseconomische’ gronden, waarna hij in een depressie belandde.
Maar nauwelijks had Post ontslag en diagnose verwerkt, of hij nam een kloek besluit: werken zou hij, met Asperger en al! Hij zocht een reïntegratiebureau dat hem aansprak en vond een werkgever die bereid was tot meedenken. Tijdens de sollicitatie benoemde hij openlijk zijn Aspergersyndroom.
“Ik vermeldde duidelijk waar mijn competenties lagen, maar ook wat ze me vooral níet moesten laten doen. Klantencontact – minimaal. Verwacht van mij geen verkooppraatjes. Wat ik wel kan, is ingewikkelde zaken helder aan mensen uitleggen; tijdens mijn wiskundestudie heb ik ook m’n onderwijsbevoegdheid gehaald.” Verder vroeg hij om een rustige werkplek in de hoek van de kantoortuin, waar niet steeds mensen langs zijn bureau zouden lopen. “Daar werk ik nu, met klassieke muziek op m’n walkman zodat ik geen hinder heb van allerlei geluiden. Maar natuurlijk zijn ook werkgevers die meteen op zo’n verzoek afknappen en zeggen: ‘Nee, daar begin ik niet aan.’ Nou ja, dan weet je gelijk hoe zo’n werkgever in elkaar steekt.”

Jaap Brand volgde een opleidingstraject met omwegen: van lom-school via mavo en lyceum naar promotie aan de Erasmus Universiteit. Zo simpel als deze lijdensweg zich laat samenvatten, zo intens worstelde hij met eenzaamheid, snelle overprikkeling en sociale angst. Enig lichtpuntje was zijn plezier in het studeren.
In Autipower! wordt Brand gepresenteerd als ‘de man die zichzelf uitvond’. Hij typeert zijn ontwikkeling met een metafoor: “Niet-autisten krijgen een kant-en-klaar vliegtuig. Maar als autist krijg je een bouwpakket en moet je je eigen vliegtuig in elkaar zetten.” Zonder therapie, alleen dankzij verbluffend zelfinzicht en doorzettingsvermogen, analyseerde hij zijn functioneren, schiep eigenhandig de structuur die hij nodig had en trainde zich in de ‘social talk’ die de maatschappij van hem vroeg.
“Ik ben nu tweetalig," aldus Brand, "want ik spreek zowel de taal van autisten als die van de niet-autisten. Een voorbeeld? Nou, met autisme redeneer je bottom-up, dat wil zeggen: je komt vanuit losse details tot de grote lijnen. Niet-autisten denken top-down: eerst naar het globale geheel lijken, dan details invullen.”
Anders dan Post verzweeg hij het woord ‘autisme’ bij zijn laatste sollicitatie. “Ik heb voor een tussenweg gekozen, door mijn sterke kant te benadrukken: fundamenteel onderzoek, daar ben ik goed in! Pas later ben ik openhartiger geworden. Inmiddels wordt juist mijn autisme door zowel collega’s als leidinggevenden op handen gedragen. Wat eerst een beperking was, is nu mijn kracht.”

Wat houdt deze ‘Autipower’ zoal in? Het boek omschrijft meermalen de loyaliteit van ASS’ers: wie hun vertrouwen wint, kan rekenen op hun jarenlange inzet.
Carlo Post noemt een ander voordeel: “Ze stimuleren een heldere interne communicatie. Autisten willen geen gedraai, maar haring of kuit. Die behoefte aan duidelijkheid en consistentie maakt hen trouwens ook sterk in het uitdragen én het bewaken van de bedrijfsmissie.”
Nog zo’n auti-talent: het snel herkennen van patronen in een verzameling losse gegevens. “Dat gaat verder dan alleen cijfertjes,” beklemtoont Brand, “ze krijgen ook snel inzicht in een bedrijfsstructuur. En doordat ze losser staan van conventies, denken ze makkelijker out of the box.” Post: “Ja, mijn werkgever zei ooit: elk bedrijf heeft minimaal een paar autisten nodig voor innovatie!”

Jaap Brand en Carlo Post zijn selfmade men die zichzelf aan de haren uit het moeras trokken – het moeras van onwetendheid en vooroordeel. “Uiteindelijk zijn we redelijk succesvol geworden, maar langs ongebaande wegen,” constateert Post. “De hulpverlening richt zich te weinig op zelfmanagement en autonomie. Dat ASS’ers met een normale intelligentie zoveel moeite hebben om zich op de arbeidsmarkt te begeven, komt vooral doordat ze geen netwerk hebben opgebouwd.”
Voor deze doelgroep startte hij in 2008 een speciaal netwerkforum, dat nu op LinkedIn bekendstaat als Autisme Ten Top (ATT). De belangstelling bleek overweldigend: binnen drie jaar maakte ATT een exponentiële groei door en telt nu zo’n 900 leden.
Aansluitend hierop nam Brand het initiatief tot een landelijke beeldvormingscampagne in 2012. Die campagne start op 26 januari met een banenmarkt in Enschede: “We willen bedrijven aanmoedigen om te investeren in ASS’ers, vanwege hun specifieke talenten. Want autisme loont, en op terreinen waar je dat niet zou verwachten.”



Infokader 1: AutismeSpectrumStoornis (ASS)

Het ‘autismespectrum’ is een groep verwante stoornissen die zich kenmerken door verhoogde prikkelgevoeligheid, specifieke interesses (die voor anderen soms onbegrijpelijk zijn, zoals kalenderdata of weersextremen) en moeizame sociale contacten. Soms komt er een verstandelijke handicap bij.
Communicatie is een groot struikelblok bij mensen met een ‘autismespectrum-stoornis’ (ASS). Lichaamstaal begrijpen ze vaak onvoldoende en onverwachte situaties roepen stress bij hen op. Ook is ‘doen alsof’ hen vreemd, waardoor hun eerlijkheid soms onbeleefd overkomt.
(Zie Autisme)

Infokader 2: ASS en succes

Op 26 januari 2012 start de landelijke beeldvormingscampagne van de LinkedIn-netwerkgroep Autisme Ten Top. De aftrap vindt plaats in Enschede, met een banenmarkt die bedrijven en werkzoekende ASS’ers bijeen wil brengen.
De geschiedenis bewijst dat ASS en carrière elkaar stellig niet uitsluiten. Enkele beroemdheden met (soms sterk) autistische trekken: de natuurkundigen Isaac Newton en Albert Einstein; de componisten Johann Sebastian Bach, Wolfgang Amadeus Mozart en Béla Bartók; de filosofen Socrates, Immanuel Kant en Ludwig Wittgenstein en de schrijvers Jane Austen, George Bernard Shaw en Janet Frame.
Eigentijdse voorbeelden: acteur/regisseur Woody Allen, politicus Al Gore en Microsoft-tycoon Bill Gates. Ook in het boek Autipower! Succesvol leven en werken met een vorm van autisme doen 14 succesvolle ASS’ers hun relaas.


© Margaretha Coornstra. Bron: Wegener Dagbladen, bijlage ‘Geld en werk’, 25 oktober 2011.

Meer lezen?
Herman Jansen & Betty Rombout – Autipower, succesvol leven en werken met een vorm van autisme.
Uitgeverij Pepijn, € 18,95.