zaterdag 17 maart 2012

Autisme op de werkvloer:

Kleine aanpassingen, grote meerwaarde

Op je 61ste een vaste aanstelling krijgen – menig werkzoekende durft er niet eens van te dromen. Het overkwam Jan Groenhof, nadat hij als veiligheidsexpert een incident binnen een groot bedrijf in goede banen had geleid. En dat terwijl Groenhof meerdere arbeidsbeperkingen heeft, zoals slechthorendheid en het syndroom van Asperger.

door Margaretha Coornstra

BRUMMEN - “Albert Einstein had het syndroom van Asperger. Zijn relativiteitstheorie staat nog steeds overeind. Maar privé was het een puinhoop. Daar herken ik me wel in.”
Jan Groenhof (63) heeft de spoorwegen als werkterrein. Hij is beëdigd veiligheidskundige en ProRail-gecertificeerd Veiligheidscoördinator Uitvoeringsfase. Volgens zijn cv is hij nog een heleboel meer, maar dit zijn de relevante diploma’s voor zijn huidige werk bij Securantee B.V.  in Harderwijk.
Een joviale, goedlachse man. Echtgenoot van Paula Spitteler, trotse vader van vier kinderen. In de huiskamer heerst een prettige rommel. Gebruiksvoorwerpen liggen achteloos verspreid over de meubels, honden drentelen kwispelend rond en de grote kooi met zaagsel herbergt woestijnratten. “Hier wordt geleefd,” verklaart Groenhof eenvoudig. “Mijn dochter heeft boven ook nog slangen. Ach, dat kun je verwachten van natuurfreaks..!”Tegenover hem zittend besef je: hier spreekt een buitengewoon scherpzinnig man. Alerte oogopslag achter brilleglazen, bedachtzame woordkeus en zinsbouw, een smeuïge verteltrant waarin hij de zelfironie niet schuwt.
Laconiek vertelt hij zijn medische geschiedenis. Nog geen jaar oud, liep hij levensbedreigende brandwonden op. Als peuter kreeg hij polio en als 14-jarige werd bij hem een erfelijke progressieve slechthorendheid vastgesteld: “Het beloop is onvoorspelbaar. Maar zeker is dat ik, als ik tijd van leven heb, volkomen doof word. Zodra ik mijn gehoorapparaat uitdoe, hoor ik nu al niets meer.” Als 42-jarige bleek hij glaucoom (groene staar) te hebben. Maar pas op zijn 55ste kreeg hij de diagnose syndroom van Asperger, een vorm van autisme.

Perfectionisme
 
‘Aspergers’ hebben vaak een bovengemiddelde intelligentie. Communicatie vormt hun grootste struikelblok. Groenhof: “Autisten worden altijd weggezet als mensen zonder emoties. Maar we hebben wel degelijk emoties! Alleen weet ik feiten en emoties te scheiden, wat veel mensen niet kunnen. Invoelingsvermogen is wel een zwak punt. En ik moet oppassen dat ik niet breedsprakig word, of door mijn perfectionisme blijf hangen in details.”
Toch kan die aandacht voor details ook voordelig uitpakken, zo bewijst zijn loopbaan. Opgegroeid op een boerderij, ging Jan na de middelbare school meteen werken als technicus in de telecommunicatie. “Elektrotechniek, daar was ik hevig in geïnteresseerd. Ik lag de hele dag met ouwe radio’s te klooien.” Met zijn werkgever sloot hij in 1966 een studiecontract: overdag werken, ’s avonds studeren. Gretig volgde Jan cursus na cursus,  tot op universitair niveau. In 1972 was hij al kwaliteitsinspecteur.
In 1988 bedacht hij een oplossing voor een kwaliteitsprobleem bij het productieproces waarvoor dagelijks twee ingenieurs naar Stuttgart moesten vliegen; een tijd- en geldrovende bedoening.
“Dus op een dag stuurde mijn baas me naar Stuttgart. Nou, daar heb ik anderhalve dag rondgelopen, vragen gesteld – de kwaliteitsmanager daar kon mijn bloed wel zuípen! – en wat aantekeningen gemaakt. Toen was het geregeld. Scheelde twee retourtjes Stuttgart per dag. Later schreven ze aan mijn baas: Het was een vréselijke vent, maar had ’m maar een jaar eerder gestuurd!”

Kinderen
Op zijn 42ste trouwt Jan Groenhof met Paula. “Ik kreeg gelijk twee kinderen cadeau, uit haar eerste huwelijk,” lacht hij. "Van hen kan ik niet anders maar zeggen dan dat ze me op handen dragen. Ze noemen me pa, komen bij me met problemen, alles." Later komen daar nog een dochter en een zoon bij.
Maar dan treedt een mentale omslag in. “Volgens mijn vrouw ben ik na de komst van onze kinderen langzaam weggezakt in mijn autisme. Nee, zéker niet vanwege de kinderen zelf! Maar vlak voordat mijn dochter werd geboren en ik me net in de schulden had gestoken voor ons huis, werd ik werkeloos.”
En thuis nietsdoen, zo heeft hij ervaren, is de dood in de pot. “Ik ervaar werk als een bevrijdende afleiding van mijn handicaps. Nu volgde ik intussen wel een cursus veiligheidstechniek. Maar het communiceren met mijn omgeving ging steeds moeilijker. Daarbij heb ik een enorm verantwoordelijkheidsbesef: ík ben er verantwoordelijk voor dat mijn vrouw en kinderen zonder problemen kunnen leven.”
Nog steeds kijkt hij met afgrijzen op die jaren terug: “Als ik alles tevoren had geweten, had ik vóór ons trouwen misschien wel gezegd: Nou meid, zoek maar iemand anders bij wie je het misschien beter naar je zin hebt..!”


Incident
In 2009 werd Jan Groenhof benaderd door Kok Advies B.V. uit Harderwijk. Aanleiding was het zogenoemde ‘Den Dolder-incident’: tijdens werkzaamheden (door een onderaannemer van Kok Advies) aan het spoorweggebouw constateerde een ProRail-inspecteur overtredingen van veiligheidsregels. Dit had tot een ramp met dodelijke slachtoffers  kunnen leiden. Het werk werd stilgelegd.
Kok Advies besloot meteen tot een grondige incidentanalyse. Directeur Jaap Kok, die al eerder met Jan Groenhof had gewerkt, verkoos hem boven een onafhankelijk veiligheidsbureau. Niet alleen vanwege Groenhofs zijn kennis van de spoorwegwereld, maar ook om zijn ongewoon analytisch vermogen. Groenhof deed een onconventioneel procesonderzoek, volgens zijn typisch autistische bottom-up denkwijze: vanuit de details naar het geheel, waar niet-autisten top-down redeneren: eerst het geheel, dan de details. Zo ontdekte hij binnen de kortste tijd  cruciale hiaten in zowel de aanpak van de opdrachtgever als die van Kok Advies. Waarna hem een vaste aanstelling werd geboden bij Securantee B.V., onderdeel van Kok Advies.
En hier blijkt Groenhof helemaal in zijn element. Door zijn tomeloze passie raakt hij letterlijk niet uitgepraat over zijn werk. "Enig idee wat een treinstel weegt? Nou, de kortste trein, bijvoorbeeld een Sprinter, weegt zónder passagiers  al gauw zo'n 110 ton. Probeer je maar eens voor te stellen wat er gebeurt als zo'n lange intercity met 140 kilometer per uur ontspoort." En: "Het hoogteverschil tussen beide rails mag maximaal twee millimeter zijn. Het grindbed tussen de spoorstaven is berekend op een stabiliteit van ongeveer 40 jaar. Dus je kunt niet zomaar in dat grind gaan graven, duwen en rotzooien, want één millimeter verzakking van de rails kan fataal zijn!"
Zijn geestdrift werkt aanstekelijk, zijn uitleg is helder en systematisch. Voor je het weet heb je een twee uur durend privécollege te pakken over de veiligheidsprocedures binnen het spoorwezen. Ook toont hij ondermeer hoe hij de essentie van een 8 centimeter dik A4-boek met veiligheidsregels terugbracht tot een kleurenschema met enkele glasheldere zinnen, op een handzaam A6-kaartje dat elke medewerker bij zich draagt.


'Werken naar vermogen'
Wel blijven zijn beperkingen bestaan. “Daarom zocht ik bewust een re-integratiebureau met expertise op autismegebied, Aksept Groep. Toen hebben Jaap Kok, mijn jobcoach Henny Vreeman en ik een paar afspraken gemaakt. Zo heb ik behoefte aan een rustige werkomgeving. Daarom handel ik alle computerwerk en contacten met opdrachtgevers thuis af.”
Groenhofs werkweek heeft bovendien een aangepast ritme: maandag, woensdag en vrijdag werken, daartussen ontspannen.  Maar tegelijk blijkt hij flexibel qua werktijden. “Privé heb ik moeite met plotselinge veranderingen. Maar als ik voor mijn werk word opgebeld: ‘Jan, kun je vannacht om 1 uur op station Schiphol zijn?’, dan stap ik in de auto en rijd erheen.”
Nee, Jan Groenhof heeft geen behoefte om op zijn 65ste te stoppen: “Ik ga gewoon door.” De nieuwe Wet Werken naar Vermogen baart hem wél zorgen. “Zo is mijn jobcoach nu al wegbezuinigd. En toch ben ik nog niet genezen; ik kán niet genezen. Dus de huidige bezuinigingen leveren situaties op waarin veel mensen als ik, met blijvende beperkingen, straks zomaar op straat komen te staan.”


De werkgever
HARDERWIJK – Jaap Kok, directeur van Kok Advies B.V. en Securantee B.V., laat zich lovend uit over het werk van Jan Groenhof.
“De enige aanpassing binnen ons bedrijf was een verheldering van de communicatie," constateert Kok achteraf.."Door zijn autisme heeft Jan moeite met planning en prioriteiten stellen. Zo iemand moet je niet door drie verschillende personen laten aansturen. Daarom hebben we één vaste contactpersoon aangesteld, met wie Jan elke woensdag overlegt wat er die week gebeurt. Dat werkt prima.”
Alles bijeen genomen kijkt Kok zelfs met voldoening terug op de afwikkeling van het ‘Den Dolder-incident’ in 2009: “De opdrachtgever was dermate enthousiast over Jan’s analyse en rapportage, dat daardoor het vertrouwen in ons bedrijf nog is versterkt. Er zijn zelfs meerdere opdrachten uit voortgekomen. Dus dankzij Jan Groenhof heeft dit incident, hoe vervelend eerst ook, ons bedrijf uiteindelijk een meerwaarde opgeleverd.”

© Margaretha Coornstra, i.o.v. de Stentor, 10 maart 2012

N.B. Op 26 januari 2012 hielden Jaap Kok en Jan Groenhof getweeën een presentatie in Enschede over hun samenwerking. Aanleiding was de beeldvormingscampagne 'Autisme loont!', geëntameerd door Jaap Brand en Carlo Post van Autisme Ten Top.

vrijdag 16 maart 2012

‘Nabucco’: onversneden glamour met Oostbloksound

‘Nabucco’ (Giuseppe Verdi)
Staatsopera Tatarstan o.l.v. Mika Eichenholz.  Regie: Deni Krief
Zwolle,  4 maart 2012

door Margaretha Coornstra

Een volle bak, deze middag. Werd het publiek aangetrokken door de naam Verdi, met zijn overbekende melodieën? Of door de belofte van een vormgeving ‘zoals Verdi die bedoeld heeft’? Want ook dat is weleens rustgevend: geen filosofisch minimalisme met een moderne Ismaël in driedelig grijs, neen: onversneden glamour, stoelend op een romantisch beeld van het oude Babylon. Een feëriek middagje theater, waar je kinderen mee naartoe kunt nemen zonder dat ze van een koude kermis thuiskomen. En dus onbekommerd verkneukelen tijdens de ouverture, die heerlijk transparant, bedachtzaam en secuur wordt neergezet.
Die helderheid blijft karakteristiek voor het orkest; ook instrumentale solopartijen lichten steeds verrassend op. De samenwerking met het zangvolk daarboven verloopt iets moeizamer. Dat wil zeggen: de balans is voortreffelijk, maar de synchroniciteit laat soms te wensen over.
In de koorzang treft je meteen de typische ‘Oostbloksound’: penetrante, vérdragende stemmen uit opgeheven hoofden boven rechte schouders. Heldhaftig allure bij de mannen, innig vibrato bij de vrouwen, alles aaneengesmeed tot een solide, homogene klank die zindert op je trommelvlies.
Irina Gagite zet met haar elastische, rijkgekleurde mezzosopraan een diep-menselijke Abigaille neer, in al haar geldingsdrang, rancune en hartverscheurend berouw; als de ootmoedige en gebroken koningin steekt ze met haar sterfaria Purcell’s ‘Dido’naar de kroon.
Even doorvoeld en genuanceerd imponeert Yury Ivshin als vader Nabucco. Sopraan Zoya Tsererina (Fenena) excelleert dankzij haar stralende stabiliteit in alle registers.
Ook Igor Matyukhin (Zaccaria) is volledig op zijn hogepriesterlijke plaats. Met zijn nobele bas en dramatische retoriek overtuigt hij als geestelijk leider van de Hebreeuwse dwangarbeiders, wier ‘Slavenkoor’ trouwens een visueel hoogtepunt wordt: vage gestalten achter een rijkgedecoreerd, warm-klatergouden valhek, tegen de nachtblauwe hemel en overgoten met een etherische maneschijn... Schitterend.

© Margaretha Coornstra, i.o.v. de Stentor, 6 maart 2012