zaterdag 1 november 2014

Isabelle van Keulen en de vioolsonates van Beethoven

"Zijn levensweg raakt mij diep"

Isabelle van Keulen - Foto Marco Borggreve
Wie in dit seizoen de campagne-cd van Aangenaam Klassiek aanschaft, krijgt een cadeautje. Een bonus-cd met Mendelssohn’s Concert in d voor viool, piano en strijkorkest. Solisten: Ronald Brautigam en Isabelle van Keulen. De violiste is dit jaar namelijk ambassadrice van Aangenaam Klassiek.

Tekst: Margaretha Coornstra


De herfst staat weer voor de deur, en daarmee de najaarscampagne van Aangenaam Klassiek die op 25 september van start gaat. Isabelle van Keulen ervaart haar ambassadeurschap als een passende uiting van de filosofie dat (het genieten van) klassieke muziek allerminst is voorbehouden aan een select gezelschap. “Niet dat ik nou zo’n missionaire drang heb dat ik de straat opga. Maar als ik kan meehelpen om een grotere groep met vertrouwd te maken met klassiek repertoire, en dan in de vorm van een product waar ik artistiek achter kan staan: graag!”
Om dezelfde reden neemt ze opnieuw met plezier zitting in de jury van het Avro-programma ‘Maestro’, dat eind oktober weer van start gaat. Ook daar snijdt het mes van twee kanten: diverse BN’ers krijgen een stoomcursus orkestdirectie, en thuis voor de buis verdiept het publiek zich kijkenderwijs in enkele toppers uit het klassieke orkestrepertoire.


Een van de ‘top-items’ in deze najaarscampagne van Aangenaam Klassiek is het album met alle tien vioolsonates van Beethoven, de favoriete componist van Isabelle van Keulen. Opmerkelijk is dat ze hierop niet samenspeelt met Ronald Brautigam – wiens liefde voor het 18de en vroege 19de eeuwse fortepiano wijd en zijd bekend is − maar met de jonge Hannes Minnaar. En nee, dat is beslist niet omdat zij en Brautigam ‘uit elkaar’ zouden zijn. Het heeft een zuiver praktische reden.
Van Keulen: “Volgend jaar werken Ronald en ik vijfentwintig jaar samen. Dus ja, natuurlijk hebben we met z’n tweeën die Beethovensonates uit den treure bestudeerd en over opnamen gesproken. Waarbij Ronald zei: ‘Dat zou dan eigenlijk wel authentiek moeten…’ Nou, in dat geval heb je sowieso drie vleugels nodig voor drie verschillende periodes. Maar dan kom je ook uit bij een lagere stemming. En om nu op darmsnaren die sonates te gaan opnemen - dat ging voor mij net een stap te ver. Dat kun je als violist pas doen wanneer authentieke uitvoeringspraktijk echt helemaal jouw ding is. En voor mijzelf zag ik daar toch niet de meerwaarde van in. Ik denk dat ik de componist evenveel recht kan doen op een eigentijdse viool.”
Wat niets afdoet aan het diepe respect dat ze koestert voor historische uitvoeringspraktijk, bezweert ze: “Heus, ik erken ten volle het bestaansrecht van beide opvattingen! Maar ik kies persoonlijk liever voor de gangbare stemming. Als violist kun je namelijk met alleen een authentieke stok ook een heel eind komen.”
Het was Anne de Jong van Challenge Classics die opperde dat Hannes Minnaar wellicht een geschikte partner zou zijn voor de Beethoven-opnamen. “Nou, dat was even aan elkaar snuffelen, maar het klikte eigenlijk vrij snel.” Lachend: “En Ronald vindt het ook wel prima zo, want nu kan hij intussen lekker zijn eigen gang gaan met historische uitvoeringen…!”

'Sonata per il Pianoforte ed un Violino obligato’ stond er boven de allereerste versie van de Beethovens Vioolsonate in A nr. 9: Sonate voor piano met een ‘obligate’ (lees: begeleidende) vioolpartij. In principe kreeg de piano de hoofdrol, opgeluisterd met vioolspel. Aanvankelijk had Beethoven de sonate opgedragen aan de Pools/West-Indische vioolvirtuoos George Bridgetower, die de première deed. Van Keulen: “Bridgetower, of ‘Pritschdauer’ zoals Beethoven hem noemde, deed dat zelfs nog met extra ornamenten, zeer tot Beethovens goedkeuring!”
Echter, na een fikse ruzie tussen beide heren achteraf (Bridgetower zou zich nogal spottend hebben uitgelaten over een goede vriendin van Beethoven) veranderde Beethoven alsnog de opdracht. Hierin maakte hij de destijds beroemde violist Rodolphe Kreutzer onsterfelijk, al beschouwde Kreutzer de sonate als ‘technisch onspeelbaar’ en heeft hij het werk nooit uitgevoerd.
De term ‘onspeelbaar’ laat al iets doorschemeren van de rol die Beethoven de viool toebedacht: de Kreutzersonate werd een emancipatoire mijlpaal, met gelijkwaardige partijen voor beide instrumenten. “De Kreutzersonate is de allereerste grote, belangrijke vioolsonate,” aldus Isabelle van Keulen. “En inderdaad razend moeilijk, ook voor de viool; zowel technisch als wat de lange adem betreft.”

Vanwaar jouw affiniteit met juist Beethoven?
“Tja, sowieso is hij een figuur die erg tot de verbeelding spreekt, met zijn heftigheid en zijn baanbrekende muziek. Meer dan bij andere componisten heb ik me altijd heel erg in zijn leven verdiept. En ik word steeds weer geraakt door die hele weg die hij gegaan is… Eerst met zijn vader, een alcoholist die hem als kind zo ongeveer achter de piano slóeg. Dan zijn reis naar Wenen, waar hij vrijwel meteen weer moest terugkeren, omdat zijn moeder stierf en hij thuis in Bonn op z’n zeventiende als oudste zoon voor het hele gezin moest zorgen. Toen opnieuw naar Wenen, waar hij als student geen bijster goede verstandhouding had met zijn leermeester Haydn, die hij gelukkig later toch wel erg is gaan waarderen. Tja, hij móest anders zijn, hij kón niet anders dan zijn eigen muziek schrijven. En dan ook nog die doofheid erbij, die hem bijna suïcidaal maakte…”

In hedendaagse termen zou je hem een getraumatiseerde man noemen.
“Pfff, nou en óf! En daardoor een heel moeilijke en soms ook echt nare man, helaas. Maar hij kon gewoon niet anders dan zichzelf blijven. En daarbij was hij nu ook weer geen onmenselijk boeman. Oké, hij kon heel bot uitvallen tegen zijn beste vrienden, maar schreef dan later weer een berouwvolle brief om uit te leggen dat hij het niet zo bedoeld had. Hij was nu eenmaal onvoorspelbaar, onstuimig, weerbarstig − ik zit nu zijn muziek te beschrijven, merk ik… Zomaar beginnen met een septiemakkoord, onverwacht omschakelen naar een andere toonsoort, en dan die tegendraadse accenten… Ik denk dat de componisten vaak schrijven zoals ze in wezen zijn. Beethoven heeft zich ook nooit onderworpen aan een of ander hof, daar was hij te eigenzinnig voor. En ik vind dat eigenlijk heel goed: dat iemand geen concessies doet om toch maar bij anderen in de smaak te vallen.”


Naast een drukke concertpraktijk doceer je ook de hoofdvakken Viool, Altviool en Kamermuziek aan de Musikhochschule in Luzern. Wat wil je de studenten meegeven?
“Ik wil dat ze zelfstandig en flexibel zijn na afloop van hun studie. Meestal krijg ik meestal studenten die al in hun masterfase zitten. Maar ik merk dat ook zij bij binnenkomst nog erg hulpeloos kunnen zijn: ‘Wat moet ik hier met de vingerzetting…?’ of ‘Kan ik daar wel beginnen met een opstreek?’ Mijn streven is dat ze muzikaal-technisch hun eigen keuzes maken en daarin hun verantwoordelijkheden nemen. En ja, ik hamer er vooral op – en dat is waarschijnlijk een overblijfsel uit mijn eigen lessen vroeger, bij Davina van Wely − dat ze hun dagelijks hun techniek bijhouden, dus gewoon simpel hun toonladders en dubbelgrepen blijven oefenen. Want ik vind vals spelen echt verschrikkelijk!”


En toch, concludeert ze hardop verder denkend, waar dit allemaal ten diepste om gaat is zelfvertrouwen; het vertrouwen in je eigen visie en je eigen kunnen. “Maar dat krijg je alleen als alles wat je doet goed onderbouwd is. Voor alle keuzes moet je rationeel-muzikale beweegredenen hebben. Muziek is al zo ongrijpbaar, zo vluchtig; je staat op het podium te spelen, mensen raken ontroerd, maar na afloop is het weg. Wij musici verkopen eigenlijk emoties. Juist daarom moet je precies weten wat je doet en met welk doel.”


Ludwig van Beethoven: Violin Sonatas 1-10. Isabelle van Keulen (viool) & Hannes Minnaar (piano). Challenge Classics | 060891726502 Zie ook www.isabellevankeulen.com

2 opmerkingen:

  1. Leuk interview. Ik wist niet dat Isabella van Keulen een Beethoven liefhebster was. Is denk ik ook een beetje de invloed van Ronald Brautigam, want ik kreeg niet de indruk dat ze vroeger veel Beethoven speelde. Jammer dat die twee die tien schitterende vioolsonates niet hebben opgenomen en dan op authentieke instrumenten. Grandioos lijkt me dat. Op moderne instrumenten zijn ze al zo vaak opgenomen. Brautigam lijkt mij een echte einzelgänger en met Minnaar is helemaal niks mis. Een pianist om trots op te zijn en die ik graag Beethoven hoor spelen. .

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Dankjewel voor je reactie, Louise! Ik had de vioolsonates ook graag eens op authentieke instrumenten gehoord, maar ja... Ik vind Minnaar idd ook een fantastisch pianist.

    BeantwoordenVerwijderen