Paspoort Adriaan Valk:
- Geboren: op 10 juli 1943 in Koog aan de Zaan
- Opleiding: levenslessen van kunstenaar Jaap Stellaart;
studies klarinet en altsaxofoon Koninklijk Conservatorium Den Haag &
Sweelinck Conservatorium Amsterdam (in 1972 cum laude afgestudeerd).
- Loopbaan: uitvoerend musicus, componist, hoofdvakdocent saxofoon aan de conservatoria te Zwolle (1975-2002) en Arnhem (1980-2002). Veel cross-overs met o.a. theater (i.s.m. Henk van Ulsen en Dea Koert), film, ballet (i.s.m. Introdans) en Afrikaanse volksmuziek.
- Loopbaan: uitvoerend musicus, componist, hoofdvakdocent saxofoon aan de conservatoria te Zwolle (1975-2002) en Arnhem (1980-2002). Veel cross-overs met o.a. theater (i.s.m. Henk van Ulsen en Dea Koert), film, ballet (i.s.m. Introdans) en Afrikaanse volksmuziek.
- Onderscheiding: in 1989 wordt zijn compositie ‘Perspectief’
voor saxofoonkwartet bekroond door het Nederlands Fonds voor Scheppende
Toonkunst.
- Burgerlijke staat: gehuwd met Marianne Bakker; vijf
kinderen, vijf kleinkinderen.
CD-cover 'Experience' |
Saxofonist en componist Adriaan Valk is met pensioen,
althans: hij doceert niet langer aan een conservatorium. Toch blijft zijn
creatieve energie onverminderd stromen – via de saxofoon, via de noten die hij
op papier zet, via de genegenheid voor zijn kleinkinderen.
Volgend jaar viert hij temidden van dierbaren en collega’s zijn veertigjarig jubileum als componist. De voorbereidingen daartoe zijn al in volle gang.
Volgend jaar viert hij temidden van dierbaren en collega’s zijn veertigjarig jubileum als componist. De voorbereidingen daartoe zijn al in volle gang.
door Margaretha Coornstra
Spartaans, noemt Adriaan Valk zijn opvoeding in Koog aan de
Zaan. Moeder voortdurend ziekelijk, vader een verbeten, dogmatisch communist,
die felle redevoeringen afsteekt voor zijn collega’s. “Maar hij kwam geen stap
verder binnen die stugge Noord-Hollandse gemeenschap. Als lid van een
kerkgenootschap kon je iets beginnen. Als communist was je ten dode
opgeschreven.” Wellicht uit bitterheid over alle afwijzing, schuwt vader ook de
lijfstraffen niet. Eén lichtpuntje: op elke verjaardag krijgt Adriaan steevast
een nieuw mondorgel. Intussen ontloopt hij consequent de school en leert
zichzelf schrijven en rekenen. Als 14-jarige staat hij aan de lopende band bij
Verkade en later bij Honig, vult vakken bij Albert Heijn, werkt als postbode…
“Verschrikkelijk. Ik wist niet wat ik moest doen hier op aarde.”
Apollo
Maar zoals Jaap Stellaart het kind Adriaan te hulp kwam, zo
verschijnt ook aan de 16-jarige de juiste persoon op het juiste moment. “Op een
dag zag ik een man op straat lopen met zo’n grote bastuba. Ik riep hem na:
‘Meneer…! Ik wil muziek!’ – ‘Oké jongen, loop maar mee.’ Toen kwam ik bij
Harmonie Apollo te Zaandijk. Vroeg de kapelmeester: ‘Wie wil deze jongen
lesgeven?’ Stilte. Tot ene meneer Van Leeuwen zei: ‘Nou, als niemand wil, doe
ik het wel.’ Hij kwam later bij ons thuis een altsaxofoon brengen, een oud
beestje, met elastiekjes om de kleppen vast te houden. ‘Ach, die maakt ie toch
zo kapot,’ zei mijn moeder. Maar ik legde de altsax op de divan, keek ernaar en
toen zei een innerlijke stem: Dit is je laatste kans. En áls het lukt, wordt
het fantastisch.”
Omdat Adriaan thuis niet mag oefenen, trekt hij zich
dagelijks met de saxofoon terug in een fietsenhok. “En al gauw riep iemand
tijdens een repetitie: ‘Hee Dirk, kom ’s! Die jongen van Valk hép iets in z’n
toon…!’ Toen wist ik: dit is het.”
Een advertentie leidt hem in 1963 naar het Haags
conservatorium: een oproep aan bijzonder talent, om te auditeren voor een
beurs. De commissie raakt geïntrigeerd door Adriaans onhandig sociaal gedrag en
zijn verbluffende spel: hij wordt aangenomen.
Vanaf 1965 remplaceert hij in het Concertgebouworkest. In
1974 komt daar een eind aan. Een tv-interview met Theo Stokkink valt helemaal
verkeerd: “Ik had het establishment geschoffeerd. Nou ja, geschoffeerd, ik had
me sociaal-kritisch uitgelaten over het Concertgebouworkest. Waarin ook leraren
van mij zaten! Ja, ik was in die tijd nogal stormachtig, van mij was geen nette
meneer te maken. Ik heb nog excuus aangeboden, maar het kwaad was al geschied.”Hippie
“Ik dwaalde door het Vondelpark, zoekende: wat wil ik nu? Aan de rand van dat Vondelpark woonde de Hongaarse componist Géza Frid, die nog bij Bartók zelf had gestudeerd. Frid heeft in 1975 een werk aan mij opgedragen, een Kleine Suite voor altsax, piano en stem, rondom de boutade van De Génestet: ‘O land van mest en mist…’ Ik kwam bij hem thuis, zag die partituur - met hele grote noten in potlood geschreven - en bedacht opeens: dat wil ik ook! Waarop Frid reageerde: ‘Nee, dat verbied ik jou. Eerst moet jij acht jaar Compositie bij mij studeren.’ En ik dacht: aha, jij kent me. Want dát was voor mij de beste stimulans: verbieden, dreigen met school! Ik begon te componeren.”
Zijn afkeer van collectieve denkpatronen past binnen de
Amsterdamse hippiecultuur. Hij flaneert door de stad met lange haren, een lange
zwarte cape en rubberlaarzen. “Ooit nam een vriendin mij mee naar een uitvoering
van het Nationaal Ballet. En in de foyer kwam ik Marianne tegen. Ik begon
galmend Shakespeare-sonnetten te citeren; versiertrucs, weet je wel. Maar
Marianne zei: ‘Doe maar rustig.’ Tja, zij had een heel ander bewustzijn dan ik.
Ik was de weerbarstige romanticus die moest sterven; zij was de verpleegkundige
die kankerpatiëntjes verzorgde. Ik at wittebrood met roomboter en warme worst,
zij hield zich bezig met biologisch-dynamische voeding en antroposofie.
Inderdaad, zij zorgde voor een radicale koerswijziging. Marianne heeft mij
gered.”
Zielencontact
Via Wim Ibo’s cabaretprogramma ‘Onder de bomen van het
plein’ ontmoet Adriaan de man die zijn carrière een essentiële wending zal
geven: acteur Henk van Ulsen. “Na de opnamen werd ik op een of andere manier
naar Henk toegetrokken. Ik zei voorzichtig: ‘Wij tweeën moesten eigenlijk eens
samenwerken…’ Henk keek op en zei: ‘Dat wordt wel hoog tijd, hè?’” Een ‘zielencontact’, benadrukt Valk. “Heel diep. Net als met cellist Godfried Hoogeveen, die ik van het Amsterdamse conservatorium ken. Twee vakbroeders voor het leven, jazeker.” Godfried Hoogeveen inspireert hem onder meer tot een ‘Dialoog’ voor altsax en cello en speelt in 2002 mee op de cd ‘Experience’, Valks interculturele improvisatieproject met de Senegalese percussionisten Pape Seck en Mousse Pathé M’Baye. De eerste voorstelling met Van Ulsen wordt geboren binnen de ruimte van de Sonestakoepel. “We liepen daar rond en Henk riep opgetogen: ‘Janus, dit is het Vaticáán! Hier moeten we dingen gaan doen!’ Dat werd ‘Prediker’: Henk op veertig meter hoogte in die koepel, ik beneden op het middelpunt van dat kruis, in het wit gekleed. Henk speelde Prediker, ik improviseerde rondom zijn teksten.” Na ‘Prediker’ volgen vergelijkbare filosofisch getinte producties. Bekend wordt vooral het aangrijpende ‘Job op Schokland’, gefilmd op het voormalige Zuiderzee-eilandje: “Met sopraansax, want Henk wilde ditmaal een penetranter geluid.”
CD-cover 'Job' |
'Wezensenergie'
Ook als conservatoriumdocent blijft Adriaan Valk wars van conventies. Vrijmoedig spreekt hij in de wandelgangen studenten aan, plaatst vriendelijke doch ontregelende opmerkingen, betreedt hun comfortzone. Niet iedereen weet raad met zijn indringende blauwgrijze oogopslag, zijn gedragen stem met de plechtstatige zinsmelodiek, zijn persoonlijke vragen die onverhoeds de diepte induiken. “Ik kwam vaak te dichtbij,” beseft hij nu. Het is de niet aflatende roeping om, net als Jaap Stellaart indertijd, jongeren bewust te maken van hun vrije ziel en hun diepste drijfveren; van het besef ook dat hun instrument geen doel is, maar het middel om hun ‘wezensenergie’ te laten stromen. Hij prikkelt hen tot extraversie, staat soms in de leskamer retorisch te bulderen: “Zijt gij gekomen als toeschouwer van mijn noodlot?!” of een soortgelijk dramatisch citaat. “Dan vroeg zo’n student bedrukt: ‘Eh… moet ik dat nadoen..?’ Zei ik: ‘Nou, als je dat kunt, klinkt het in die saxofoon straks wel een stuk beter!’”
Sommigen worden kopschuw, anderen lopen met hem weg. Met
verscheidene oud-studenten heeft hij nog een hecht contact. Saxofonist Johan
Kloosterhuis - naast vriend en collega een toegewijd vertolker van Valks werk -
fungeert al jaren als onbetaalbaar personal assistent. “Johan woont hier aan de
overkant en brengt me telkens de uitgeprinte mailtjes. Nee, ik doe zelf niks
met computers. Ik schrijf alleen met vulpen.” Ook als conservatoriumdocent blijft Adriaan Valk wars van conventies. Vrijmoedig spreekt hij in de wandelgangen studenten aan, plaatst vriendelijke doch ontregelende opmerkingen, betreedt hun comfortzone. Niet iedereen weet raad met zijn indringende blauwgrijze oogopslag, zijn gedragen stem met de plechtstatige zinsmelodiek, zijn persoonlijke vragen die onverhoeds de diepte induiken. “Ik kwam vaak te dichtbij,” beseft hij nu. Het is de niet aflatende roeping om, net als Jaap Stellaart indertijd, jongeren bewust te maken van hun vrije ziel en hun diepste drijfveren; van het besef ook dat hun instrument geen doel is, maar het middel om hun ‘wezensenergie’ te laten stromen. Hij prikkelt hen tot extraversie, staat soms in de leskamer retorisch te bulderen: “Zijt gij gekomen als toeschouwer van mijn noodlot?!” of een soortgelijk dramatisch citaat. “Dan vroeg zo’n student bedrukt: ‘Eh… moet ik dat nadoen..?’ Zei ik: ‘Nou, als je dat kunt, klinkt het in die saxofoon straks wel een stuk beter!’”
Tegen de zeventig loopt Adriaan Valk nu. Componeert, maar
past ook veelvuldig als trotse opa op zijn kleinkinderen. “Ik geniet bewuster,
leef meer in het nu. De agenda zit niet meer zo volgepropt.” Filosofisch: “Het
doen zélf krijgt op elk moment zijn eigen vervulling.” Nog dagelijks eten hij
en Marianne biologisch-dynamisch. Nog dagelijks denkt hij aan het motto van
zijn eerste leraar, Jaap Stellaart: “Het schijnt en het lijkt, en het komt maar
niet verder. Alles is illusie. Alleen de liefde, die is wezenlijk.”
“Veertig jaar componist in de Nederlanden” noemt Adriaan Valk zijn jubileumproject. Er verschijnt een box met twee cd’s plus een dvd met een documentaire van regisseur Felix de Rooy. Alle betrokken musici zijn afkomstig uit het Koninklijk Concertgebouworkest. Het initiatief komt van de Stichting Perspectief; in maart vinden de eerste cd-opnamen plaats in de Doopsgezinde Kerk te Zwolle. De uiteindelijke release staat gepland voor het seizoen 2013/2014. Info:.www.adriaanvalk.nl
© Margaretha Coornstra, i.o.v. de Stentor, 15-12-2012