Geen mooiere Kerst dan met ‘Lessons & Carols’

Giotto Bondone, fresco  'Aanbidding der Wijzen' (met komeet Halley)

Oud-Elburger Maarten Engeltjes woont alweer zes jaar in Amsterdam. Als veelgevraagd countertenor toert hij de hele planeet rond. Maar vorig jaar kwam hij tijdens een kerstbezoek aan de Amsterdamse Westerkerk op een lumineus idee: ‘A Festival of Lessons & Carols’ uitvoeren in zijn geboortestad, waar hij als koorknaapje deze Engelse kerstliturgie leerde kennen.

door Margaretha Coornstra

“Het ruikt er nog net als vroeger,” verzucht Maarten Engeltjes na de fotosessie. En ja, de hoge, koele ruimte van de Sint Nicolaaskerk in Elburg ademt dat ondefinieerbaar aroma van een eeuwenoud Godshuis: vochtige kalk, het riet van de stoelzittingen.
We spreken elkaar in een eenvoudig café, ieder achter een spaatje rood gezeten. “Aan deze kerk heb ik mooie herinneringen,” stelt Engeltjes met klem. “Ook daarom wil ik het ‘Festival of Lessons & Carols’ graag terugbrengen naar mijn geboortestad.”
Zelf kwam hij hier al vroeg in aanraking met deze anglicaanse traditie. Als vierjarig sopraantje schoof hij aan bij het toenmalige Stadsknapenkoor Elburg en zou tot zijn zestiende de Christmas Carols jaarlijks meezingen.
‘Dankbaar’ is het woord dat hij gebruikt voor die muzikale jeugdervaringen. “Doordat ik zo jong al klassiek zong, ben ik op het spoor gekomen dat uiteindelijk tot mijn huidige carrière heeft geleid,” blikt de nu internationaal veelgevraagde countertenor terug.
Hoe ontdekte hij zijn stemvak en hoe reageerden zijn medepubers daar destijds op?
“Tja, op mijn twaalfde, bijna dertiende, kreeg ik de baard in de keel. Meestal gebeurt dat wanneer je net op je vocale hoogtepunt bent. Na een halfjaar probeerde ik voorzichtig weer eens te zingen. Daarbij schoot ik automatisch in m’n falsetstem, want dan ben je als jongetje nu eenmaal gewend. En die bleek toen helemaal intact! Op mijn zestiende debuteerde ik met de altaria’s in de Matthäus Passion. En nee, binnen mijn leeftijdsgroep werd het niet bijster cool gevonden: dat een man zingt ter hoogte van een vrouwenstem. Dus daar moet je dan even je weg in vinden. Overigens is de falsetstem in de popmuziek juist weer enorm populair aan het worden, luister maar naar Coldplay en Pharrell Williams.”

Voor het ‘Lessons & Carols’-project benaderde hij Rintje te Wies, dirigent van zowel het Roder Jongenskoor als het Kampen Boys Choir. Maarten Engeltjes: “Deze beide koren zingen exact in de stijl en met de presentatie die je ook op het King’s College en het St. John’s in Cambridge aantreft: verfijnd, op een grondige muzikale basis. Die jongens kunnen van blad lezen, alles, het zijn echt jonge musici. En gelukkig stond Rintje er ook meteen voor open.”

Engeltjes heeft een uitgesproken missie met dit project. “Op cultuurgebied gebeurt er in Nederland maar weinig dat echt met Kerst te maken heeft. Terwijl de mensen juist in deze tijd behoefte hebben aan contemplatie, aan schoonheid en diepgang. En Christmas Carols zijn artistiek hoogstaande muziek, van een behapbaar niveau.”
Lachend: “Ik begin hier dus niet aan omdat ik niks anders te doen heb, ik vlieg zo’n zestig keer per jaar overal heen! Maar ik voel me geroepen om, tussen alle hectiek door, iets op de Nederlandse kaart zetten dat aandacht verdient. Namelijk dat ook jonge kinderen een fantastische opleiding kunnen krijgen en écht muziek maken! Je hoort mensen regelmatig klagen: ‘Hoe moet het straks met de klassieke muziek, hoe brengen we die dichterbij de jeugd…?’ Nou, in Engeland is het heel normaal hoor, wanneer je als jongen in een koor zingt. Dat vinden ze daar net zo gewoon als bij ons lid zijn van een voetbalclub.”
De ‘missionaire’ drang maakt hem extra blij met alle media-aandacht: “Ik hoorde net van Omroep Gelderland dat ze een live registratie van de uitvoering in Elburg willen maken. Die wordt dan rond Kerst uitgezonden.”

Bijzonder aspect aan de ‘Lessons & Carols’ vindt Engeltjes dat deze honderdjarige liturgische traditie tegelijk zo tijdloos en breed toegankelijk is. “Wanneer je in Nederland steun aanvraagt bij cultuurfondsen, wordt meestal de eis gesteld dat jouw productie iets vernieuwends heeft. Soms komen daar interessante dingen uit voort. Maar jammer genoeg zie je ook hoe klassieke musici zich forceren in vergezochte concepten, waarmee ze dan zogenaamd nieuwe wegen inslaan. En dat terwijl er prachtige tradities zijn, die ook voor kinderen een lage instap hebben.”
Een vroeg ingeprente brok traditie blijkt inderdaad vaak een geschenk voor het leven. Ik vertel hem mijn ervaring tijdens een wetenschappelijke tv-documentaire in 1986, die preludeerde op het historische moment dat ruimtesonde Giotto de komeet Halley zou naderen. Daarin kwam éven het blauw en oker voorbij van Giotto Bondone’s fresco ‘Aanbidding der Wijzen’, met in de soundtrack de aanhef van ‘God Rest You Merry, Gentlemen’. Die paar seconden tv – dat beeld, die melodie – bleken een schot in de roos. In een flits raakten die aan een diepgewortelde devotie, en dat ontroerde mij diep; ongeveer het gevoel dat velen bij het Wilhelmus krijgen.
“Precies, dat is het!” veert Maarten Engeltjes enthousiast op. “En datzelfde ervaar ik ook bij Bachs Weihnachts-Oratorium. Dat plotselinge besef: ja, dít is Kerstmis. Zo hoor ik achter die Christmas Carols iets groots, iets alles overstijgends, waarvan ik me kan voorstellen dat mensen daar steun aan hebben… Dit mag je letterlijk in de krant citeren: er bestaat geen mooiere manier om Kerst te vieren dan met ‘A Festival of Lessons & Carols!’”

© Margaretha Coornstra, i.o.v. de Stentor, 29-11-2014