zondag 9 juni 2013

Een kort leven tussen Angst en Muze


Deze maand is het precies 25 jaar geleden dat de Russisch/Armeense pianist Youri Egorovop 33-jarige leeftijd stierf. Te Amsterdam, zijn tweede thuis, nadat hij in 1976 de Sovjet Unie was ontvlucht.
Ondanks zijn korte leven blijkt Egorovs nalatenschap indrukwekkend. Ten eerste de opnamen met zijn bijna bovenaardse interpretaties; ten tweede zijn roeping om jonge talentvolle musici te ondersteunen. Pianist Marcel Worms heeft in 1980 iets van die steun mogen ervaren.


Cover 'In het huis van de dichter', door Jan Brokken


door Margaretha Coornstra


“In het huis van de dichter houden Angst en Muze beurtelings de wacht.” Deze woorden spreekt Youri Egorov kort voor zijn dood. Ze komen uit een gedicht van Anna Achmatova (1889-1966) en vatten zijn korte leven even cryptisch als kernachtig samen.

De ‘dichter onder de pianisten’ sterft op 16 april 1988 - aan de gevolgen van hersenvliesontsteking, zo melden de meeste bladen discreet. De Gaykrant rept, nog steeds versluierend, van ‘de ongeneeslijke ziekte’. Alleen de NRC noemt die ronduit bij name: aids.
Een feit waarmee Youri zijn familie in Rusland liever niet wil confronteren. Want hoewel zijn drang naar artistieke vrijheid een sterke drijfveer is om als 22-jarige de Sovjet Unie te ontvluchten, speelt zijn geaardheid minstens zo’n belangrijke rol. “In Rusland beschouwen ze homoseksualiteit als een vorm van krankzinnigheid. Ik leefde met het complex dat ik mentaal ziek was. Zodra je openlijk bekent homoseksueel te zijn ga je voor minimaal vijf en maximaal zeven jaar de gevangenis in”, zegt hij in 1981 tegen journalist Jan Brokken, die hem dan op een tournee vergezelt voor een reportage in HP/De Tijd.

Katrien

Youri woont nog geen week in Amsterdam, als hij op straat in gesprek raakt met landschapsarchitect Jan Brouwer. Ze worden onafscheidelijk. Veiligheidshalve vertelt Youri aan zijn moeder dat hij ‘een vriendin’ heeft. Moeder: “Hoe heet ze?” – “Katrien.” – “Hoe ziet ze eruit?” – “Lang en blond, met blauwe ogen.”
Twaalf jaar later, een week na Youri’s dood, krijgt zijn moeder voor de eerste keer toestemming van de Russische autoriteiten om naar Nederland te reizen. “Toen ik Jan zag, dacht ik meteen: daar heb je Katrien.” Gearmd wandelen de rouwende moeder en haar schoonzoon in de lentezon over een Amsterdamse brug. Het is een ontroerend moment in de documentaire ‘Youri Egorov, 1954-1988’ van Eline Flipse.

‘In het huis van de dichter’ heet ook het boek dat Jan Brokken in 2008 schrijft. Hierin doet de auteur aangrijpend verslag van zijn inmiddels ontstane vriendschap met Youri Egorov, en van diens leven vol tegenstrijdige en snel wisselende emoties. Want inderdaad: net zomin als de Muze wijkt de Angst ooit van zijn zijde. Angst dat de Sovjets zijn homoseksualiteit ontdekken; angst voor de eenzaamheid als hij in 1976 politiek asiel aanvraagt; angst om wat zijn achtergebleven familie kan overkomen. Maar ook faalangst en podiumvrees kwellen hem voortdurend. Hij raakt volslagen in paniek als een recensent van Le Monde hem aankondigt als ‘de nieuwe Lipatti’: na zo’n vergelijking kan hij immers alleen nog maar tegenvallen?

Leerling
De Amsterdamse pianist Marcel Worms, in 1980 korte tijd leerling van Egorov, benadrukt zijn bescheidenheid en integriteit. “Hij verstond de kunst om zich ondergeschikt te maken aan de muziek. Ruwweg onderscheid ik twee categorieën pianisten. Naar de ene luister je met de vraag: ‘Wat zou hij of zij nu eigenlijk over een bepaald stuk te zeggen hebben?’ Dan denk ik aan bijvoorbeeld aan een Horowitz. Maar je hebt ook pianisten die je wilt horen omdat je je afvraagt: ‘Hoe zou dit of dat stuk nu eigenlijk precies in elkaar zitten?’ Voor mij hoort Youri Egorov tot die laatste categorie.”

In 1979 wordt Worms getroffen door een optreden in de New Yorker Carnegie Hall, waar Egorov een jaar tevoren al een verpletterende entree had gemaakt. “Youri speelde daar Bach’s partita nr. 6, Mozarts Fantasie in d én alle Études van Chopin: een enorme opgave, waarmee hij zijn grote leermeester Yakov Zak hoopte te evenaren.”
In 1980 bezoekt Worms weer een recital, ditmaal in de Grote Zaal van het Concertgebouw. “Na afloop ging ik naar de solistenkamer. En daar vroeg ik Youri, in een impuls, of hij ook lesgaf…? Nu moet je bedenken dat ik in die tijd nog geen professioneel pianist was. Weliswaar had ik een zeker niveau, maar ik was toen biologieleraar. Youri leek even in verlegenheid gebracht, hij mompelde iets als ‘I don’t teach…’ Maar daarna zei hij toch dat ik hem maar eens moest opbellen.”

Partita
Dat laat Worms zich geen tweemaal zeggen: na een week al staat hij op de stoep voor Egorovs huis aan de Brouwersgracht. “Ik dacht: zo’n eerste ontmoeting dient natuurlijk als een soort test, of ik wel een geschikte leerling ben. Maar het werd meteen een echte les. Ik speelde de Mendelssohns ‘Variations Sérieuses’ het Präludium & Fuga in fis uit Bachs Wolhtemperiertes Klavier én de Partita nr. 6 – inderdaad, diezelfde die Youri in Carnegie Hall speelde. Die Partita heb ik later ook gespeeld bij mijn toelatingsexamen voor het Sweelinck Conservatorium. Strikt genomen was ik toen al te oud: 34 jaar, terwijl 26 als maximumleeftijd gold. Maar gelukkig werd ik toch aangenomen.”

Worms herinnert zich Egorovs feedback als behoedzaam en respectvol: “Niet dwingend, niet kritiserend, alleen vriendelijke suggesties: ‘You could also play it like this…’ Er was maar één probleem: Youri wilde geen geld hebben voor zijn lessen, waarschijnlijk wist hij ook niet precies wat hij moest vragen. Daarbij kwam dat zijn vriend een paar maal de les afbelde, omdat Youri op de een ambassade moest verschijnen. Hij is nooit tot Nederlander genaturaliseerd en voor elke tournee moest hij een visum aanvragen. Kennelijk waren we ook toen al niet steeds even aardig voor politieke vluchtelingen… Alles bijeen ging ik me bezwaard voelen over het feit dat ik zijn tijd in beslag nam. Daarom ben ik op een zeker moment gestopt met die lessen. Maar ik ben hem wel blijven volgen door concerten van hem te bezoeken.”

Krant

Sinds 2008 treedt Marcel Worms regelmatig op samen met auteur Jan Brokken, in hun concertlezing ‘Een hommage aan Youri Egorov’. Brokken leest daarbij voor uit ‘In het huis van de dichter’, Worms speelt de werken vanBach en Mendelssohn die hij in 1980 onder Egorovs leiding instudeerde, aangevuld met muziek (van Debussy, Prokofjev, Brahms, Ravel, Skrjabin en Schubert) die telkens terugkomt in Brokkens boek. Een bijzonder moment werd hun concertlezing op 4 november 2012 in de Amstelkerk, waarbij Worms - op uitnodiging van de Young Pianist Foundation – weer op Youri Egorovs eigen Steinway kon spelen; dezelfde vleugel als waarop hij in 1980 les kreeg en die staat afgebeeld op de omslag van ‘In het huis van de dichter’.
Marcel Worms: “Ik weet nog dat ik in de trein van Napels naar Rome zat, toen ik in een krant zijn overlijdensbericht las. En hoe ik opeens besefte wat een grote rol Youri had gespeeld bij mijn keuze om tóch conservatorium te gaan doen. Voor mij blijft hij altijd die vriendelijke jongen in spijkerbroek en op gympies, die zich niet te goed voelde om een amateur verder op weg te helpen.”


- De Young Pianist Foundation (www.ypf.nl) beheert het erfgoed van Youri Egorov en beijvert zich voor het vervullen van zijn wens: ondersteuning van en uitwisseling tussen talentvolle jonge musici.
- In november 2012 verscheen ‘Youri Egorov, a portrait’, 2 cd’s + bonus-dvd met fragmenten uit de film ‘Youri Egorov, 1954-1988’ van Eline Flipse. EMI Classics 9787272 6.
- Op 16 april presenteerde de YPF tijdens het herdenkingsconcert in Amsterdam de cd ‘Moments Musicaux’ (Etcetera). Zie www.youri-egorov.com
- 26 mei: Concertlezing over Youri Egorov, door pianist Marcel Worms & auteur Jan Brokken. Plaats: Amfitheater, Goilberdingerdijk 40, Culemborg. Zie www.marcelworms.com, www.werkaanhetspoel.nl

© Margaretha Coornstra, i.o.v. Luister, mei 2013

Geen opmerkingen:

Een reactie posten