dinsdag 4 oktober 2011

De paradox van de Gouden Koets

De kersverse theatergroep ‘Over de IJssel’ is een initiatief van de stichting Korben, in de persoon van actrice Kathenka Woudenberg. Het gezelschap vormt een levend antwoord op de maatregelen van staatssecretaris Halbe Zijlstra. Juist in het huidig economisch klimaat wil Over de IJssel het schouwburgpubliek niet alleen schoonheid blijven bieden, maar mensen tegelijk bewust maken van hun eigen ‘aandeel’ in de kunst.

door Margaretha Coornstra

Jarenlang leidde actrice Kathenka Woudenberg in Amsterdam “een druk en geëngageerd leven”, zoals ze zegt. Maar in 2002 verhuisde ze naar Bathmen. “Ver van het brandpunt van de theaterwereld. In dit IJsselgebied, dat voor mij zo doortrokken is van de Moderne Devotie en het gedachtegoed van onze enige oer-Hollandse mysticus Thomas a Kempis... Niet dat ik godsdienstig ben, maar het werd voor mij wel een periode van inkeer. Ik heb hier mijn zwangerschap doorleefd, mijn kind gekregen. En nu ik weer klaar ben om naar buiten te treden met Over de IJssel, denk ik achteraf: deze jaren van ‘retraite’ zijn voor mij een gouden tijd geweest.”

Kathenka Woudenberg is oprichter en artistiek leider van Over de IJssel, maar ook het brein achter de voorstelling ‘De Gouden Koets’. Na overleg met Deventer Schouwburg-directeur Alex Kühne, die wel brood zag in haar ideeën, bewerkte ze samen met journaliste Daphne Meijer een serie tijdschriftartikelen van 115 jaar geleden tot modern theater. Gerardjan Rijnders tekent voor de eindregie.

‘De Gouden Koets’ is de enscenering van een polemiek, zoals die zich aan het einde van  de negentiende eeuw ontspon in het vroeg-socialistische weekblad De Kroniek. Vier Nederlandse cultuurdragers (de schrijvers Frederik van Eeden en Lodewijk van Deyssel, componist Alphons Diepenbrock en schilder Marius Bauer) kruisten de degens over zin en onzin van de monarchie.

Aanleiding was de troonopvolging in 1896 door tsaar Nicolaas II. De Russische autocratie gold in het Nederland van toen als een soort dictatuur. Voeg daarbij de familiebanden tussen de Nederlandse en Russische vorstenhuizen, en het laat zich raden dat de groots opgezette kroningsplechtigheid met argusogen werd gevolgd. Kroniek-hoofdredacteur Pieter Lodewijk Tak stuurde zijn geestverwant Marius Bauer als correspondent naar Moskou, in afwachting van diens verontwaardigde commentaren.  
Maar die pakten heel anders uit, weet Kathenka Woudenberg. “Bauer werd daar in Moskou juist gegrepen door de schoonheid van alle kunst en cultuur, inclusief de kostbare pracht en praal rondom de kroningsceremonie, die hij in lyrische termen beschreef.”
Waarop een aantal prominenten haastig in de pen klom voor een pittige discussie. “Van Eeden en Tak neigden naar een socialistische visie, terwijl Van Deyssel en Diepenbrock iets voorstonden als: misschien verheft schoonheid, ook al is zij kostbaar, het volk soms nog wel meer dan een situatie waarin we allemaal hetzelfde verdienen,” chargeert Woudenberg.

De titelrol van de Gouden Koets verwijst naar de ambivalente houding van onze eigen vorstin Wilhelmina. Ter gelegenheid van háár inhuldiging in 1898 kreeg zij dit glamoureuze rijtuig aangeboden door het Amsterdamse volk. Aanvankelijk weigerde Wilhelmina het geschenk, ongetwijfeld indachtig de recente kritiek op het Russische kroningsfestijn. Drie jaar later aanvaardde ze de Koets alsnog, voor haar huwelijk met Hendrik.
Met het dispuut over het koningshuis als verbindend symbool en de bijbehorende ‘pracht en praal’ als volksverheffing, ja bijna als kunstvorm, zitten we meteen middenin de actualiteit.
“Die polemiek van toen kun je verbreden naar het hedendaagse debat over de rol van de koningin en over de noodzaak van kunst,” zegt Woudenberg. “Wat mag schoonheid kosten? En hoe verkoop je vandaag de dag nog kunst die niet meteen geld oplevert?”

Niet alleen in de voorstelling, ook met een bijna ludieke financiële aanpak probeert ‘Over de IJssel’ die vraag te beantwoorden. Begonnen met subsidie van de gemeente Deventer, willen de spelers het publiek aanmoedigen om niet lijdzaam af te wachten, maar via kaartjes vanaf  24 euro een ‘aandeel’ te kopen en aldus te investeren in hun toekomstige producties. Er wordt zelfs dividend uitgekeerd bij aankoop van de zogenoemde Zilveren dan wel Gouden Aandeelkaartjes, zo meldt de flyer.
“Met deze termen willen we betrokkenheid stimuleren,” legt Woudenberg uit, “we willen bezoekers eraan herinneren dat een voorstelling iets van makers en publiek sámen is. Met de recette maken ze weer nieuwe culturele initatieven mogelijk. Als aandeelhouders delen ze dus in de culturele winst.”

De naam ‘Over de IJssel’ zegt het al: het gaat hier om een uitdrukkelijk Overijsselse toneelgroep, met Deventer als thuisbasis. De filosofie stoelt ook deels op de Moderne Devotie, met haar drieslag Verinnerlijking – Ontmoeting – Maatschappelijke Doorwerking. Vertaald in theaterwerk: de innerlijke rijping van artistieke ideeën, de ontmoeting met collega’s tijdens het repeteren, en tenslotte de maatschappelijke doorwerking via de interactie met het publiek.
Voor kostuums, vormgeving en decors zijn bewust professionals uit de regio aangetrokken.  Het Overijssels VrouwenKamerKoor VOCA ME speelt een voorname rol als klassieke ‘rei’ die vanaf de zijlijn alle ontwikkelingen becommentarieert. “En we introduceren dirigente Yt Nicolaï in de acteerkunst,” vertelt Woudenberg, “omdat het ons duidelijk is dat ze daarvoor talent heeft. Zij speelt de rol van Tak.”
De overige hoofdrolbezetting toont bekende namen als die van actrices Debbie Korper, Kathenka Woudenberg zelf én mezzosopraan Lucia Meeuwsen, eveneens gepokt en gemazeld in het eigentijds theater.
Kathenka Woudenberg heeft alle vertrouwen in deze onderneming. “En wie weet zullen de bezuinigingen ons zelfs een beetje helpen. Want ik zou me kunnen voorstellen dat kunstenaars uit de Randstad, die daar straks te weinig werk krijgen, zich graag bij ons willen voegen.”

© Margaretha Coornstra
i.o.v.
de Stentor, bijlage Spectrum,  17-09-2011

Geen opmerkingen:

Een reactie posten